روغن کرمانشاهی آرتیشو

1-1-تاریخچه و قدمت آرتیشو

آرتیشو چیست ؟ آرتیشو یکی از گیاهان دارویی قدیمی در دنیا است. مصریان باستان ارزش زیادی برای این گیاه قائل بودند ، بطوری که این مسئله به وضوح در نقاشی های دیواری آن ها که مربوط به مراسم قربانی کردن با ضیافت خدایان است دیده میشود. به علاوه این گیاه بوسیله یونانیان باستان و رومی ها به عنوان یک گیاه کمک هاضمه مورد استفاده بوده است و در روم ، آرتیشو یک بخش مهم از فهرست غذاهای مربوط به اعیاد و جشن ها بوده است.

مدت زمان پیشنهادی: “57:’5

سطح مقاله: تخصصی

لغت آرتیشو از کلمه لمباردی (articloc)  مشتق شده است که خود این کلمه از لغت ایتالیایی (carciofo) گرفته شده است و این لغت نیز به نوبه خود از کلمه عربی الخردوف (خرشوف) وارد زبان ایتالیایی شده است. نام علمی آن از لغت یونانی (Kynara) گرفته شده است که شامل چندین گونه از گیاهان خاردار است.

سایر اسامی آرتیشو در زبان های مختلف به صورت زیر است:

• انگلیسی: artichoke
• ایتالیایی: carciofo-articiocca
• فرانسه: artichout
• بریزیلی: alcachofra

علاوه بر لغت آرتیشو در زبان فارسی بخصوص در گذشته اسامی دیگری نیز بر این گیاه اتلاق شده است که عبارتند از : کنگر خرشوف – کنگرک – کنگر بوستانی – انگنار – انگینار – قناریه – ارتیپخت – حب الزلام بستانی – زلم بستانی – شکاعی

<< مقاله روغن حیوانی کرمانشاهی برای قلب مفید است یا مضر؟؟

1-2-مبدا و موطن اصلی گیاه

لینه دانشمند و گیاه شناس سوئدی کنگر فرنگی را نوعی گیاه خاص میداند ، اما عده ای دیگری از دانشمندان گیاهشناس آن را نوعی کنگر معمولی میدانند. این گیاه به خودی خود در سواحل مدیترانه و اروپای ساحلی و شمال آفریقا سبز میشده است و بعد ها به مزارع انتقال یافته و آن را به صورت اهلی کشت نموده اند.

به عبارتی موطن اصلی این گیاه نواحی مرکزی و غربی مدیترانه و اروپای جنوبی ، شمال آفریقا ، بسیاری از نقاط آسیا و جزایر قناری است ، که در نواحی مرکزی و غربی مدیترانه قدمت 2500 ساله دارد.

کشت و زرع آن بیشتر در مناظق ساحلی اقیانوس اطلس و خلیج مکزیک و سواحل اقیانوس آرام در کالیفرنیا ، سانفرانسیسکو تا لوس آنجلس صورت میگیرد. در ایران این گیاه در گنبد ، گرگان ، اصفهان ، بابلسر و در کل مناطق شمالی کشور کشت میشود. البته بصورت خودرو نیز در این مناطق دیده شده است.

<< برای آشنایی با خواص منحصر بفرد روغن خردل(اینجا را کلیک کنید)

1-3- خصوصیات فیزیکی و گیاه شناسی آرتیشو

آرتیشو گیاهی است علفی ، خشن و با حجم زیاد که دارای ساقه زیر زمینی چند ساله یا ریزوم است. این گیاه متعلق به خانواده گل آفتاب گردان است و خاردار میباشد. برگ های آن طویل است حدود 1 تا 1.5 متر که مستقیما از ریشه خارج شده و برگ های کوچکتر آن روی ساقه های هوایی واقع شده است. برگ های آن به رنگ خاکستری مایل به آبی و دارای بریدگی های زیاد بوده ، پشت برگها سفید و کرک دار است.

این گیاه دارای شیره یا لاتکس فراوانی است و حداکثر تا ارتفاع دو متر رشد میکند، البته رشد آن در اغلب نواحی در ابعاد 1 تا 1.5 متر (عرضو ارتفاع) صورت میگیرد.

گل ها در انتهای ساقه اصلی و یا ساقه جانبی ایجاد میشود و هر بوته دارای جوانه های متعدد است،که این گل ها شامل تعداد زیادی گل های کوچک به رنگ ارغوانی و سبز آبی است که روی یک طبق گوشتی کنار هم بر روی یک دمگل قرار گرفته اند. طبق گوشتی از سمت خارج بوسیله براکته هایی که قسمت های تحتانی آن گوشته میشوند احاطه میشود. این فلس ها یا براکته ها بخش خوراکی گل را تشکیل میدهند.

البته این فلس ها تا زمانی قابل خوردن است که هنوز گل آن باز نشده و به شکل غنچه است.گل دهی آرتیشو به آب و هوای منطقه از مرداد تا اوایل شهریور صورت میگیرد و بذر آن از شهریور تا اواخر مهر دوران رسیدگی را طی میکند(در سانفراسیسکو).

گل های این گیاه هرمافرودیت بوده ، گرده افشانی بوسیله زنبور ها و پروانه ها انجام میشود.

از میان برگ های گل های آرتیشو ساقه هوایی گل دهنده ظاهر شده و تا ارتفاع 1 تا 1.5 متری رشد میکند. این شاخه اغلب دارای انشعاباتی است. انتهای ساقه هوایی به گل درشت گیاه منتهی میشود و گل های کوچکتر روی ساقه های فرعی ظاهر میشوند که نسبت به درجه ی انشعابات ساقه ، درشتی آنها متفاوت است. به عبارتی هرچه درجه انشعابات بزگتر باشد یعنی ساقه فرعی از ساقه اصلی دورتر قرار گرفته باشد گلی که میدهد کوچکتر خواهد بود.

1-4- محیط رشد و شرایط لازم برای رشد

بهترین شرایط برای رشد و پرورش آرتیشو در زمین های غنی ، سبک تا متوسط و با زهکشی مناسب است. آرتیشو در یک دامنه ی وسیع از انواع خاک ها رشد میکند اما بهترین محصول آن در خاک های عمیق و حاصل خیز است.

کاشت این گیاه نیازمند یک فضای باز و آزاد و یک خاک مناسب با ph:6.5-7.5 برای حصول بهترین نتیجه است. البته لازم به ذکر است که آرتیشو در خاکی که زه کشی مناسبی نداشته باشد عملکرد خوبی ندارد. شخم مناسب زمستان و استفاده از کود های مناسب میتواند محصول خوبی را تولید کند زیرا خاک باید حاوی مواد آلی فراوان باشد. آرتیشو نیازمند رطوبت کافی در طول فصل رشد است و در مناطقی که آبیاری انجام نشود ، خاک باید غنی و دارای زهکشی باشد.

آرتیشو در مقابل باد تا حد قابل قبولی مقاوم است اما در مکان هایی که دارای باد شکن باشد بهتر عمل میکند. این گیاه در مقابل شوری خاک متحمل است و اغلب به صورت تجاری برای جوانه های گل خوراکی آن در باغ ها کشت میشود. کشت این گیاه در اقلیم های سرد نیز موافق است  اگرچه ممکن است در مقابله با زمستان سرد به محافظت نیاز داشته باشد.

اگر یخ زدگی در طول دوره رشد اتفاق بیفتد گیاه آسیب دیده و از بین میرود و به همین دلیل این گیاه اساسا در نواحی که دارای زمستان های ملایم است کشت میشود. البته هوای گرم نیز باعث باز شدن سریع جوانه ها میشود و از این راه باعث کاهش قسمت های نرم خوراکی میشود. در ایلات متحده این گیاه به طور عمده و تجاری در 3 ناحیه نزدیک ساحل در جنوب سانفرانسیسکو کشت میشود ، جایی که زمستان های ملایم و تابستان ها نسبتا خنک است.

آرتیشو کم تر میتواند در مقابل شرایط نامناسب جوی دوام بیاورد. سرمای شدید و کمبود رطوبت عواملی هستند که آن را از بین میبرند بنابراین بهتر است که آن را در منطقه ای کشت کنیم که عوامل و تغییرات نامناسب جوی کمتر باشد. به نظر میرسد که در نواحی خشک محصول زود تر به دست می آید اما این محصول نامناسب و کوچکتر از اندازه ی طبیعی است.

هرچند که ریشه ی آرتیشو به سرما مقاومت زیادی نشان میدهد ولی قسمت های هوایی و خارج از خاک گیاه در اثر سرمای زمستان و یخ بندان ، خشک شده و از بین میرود بنابراین آرتیشو را بیشتر در نواحی معتدل میکارند ، ولی حساسیت قسمت هوایی گیاه مانع از این نیست که در نواحی سرد – معتدل نیز از این گیاه استفاده کنند ، چرا که با پوشاندن روی بوته میتوان آن را در زمستان از خطر انهدام در اثر سرما حفظ کرد. لذا تقریبا میتوان گفت که آرتیشو را در هر آب و هوایی میتوان کاشت بشرط آنکه تابستان به اندازه کافی برای گل دادن طویل باشد.

آرتیشو در مناطقی که دارای سرمای شدید باشد به صورت یک ساله نیز کشت شده و برداشت آن در دوره ی محدود تا اوایل پاییز انجام میگیرد.

<< برای آشنایی با خواص منحصر بفرد کرنبری اینجا را کلیک کنید

1-5- کود مورد نیاز برای محصول بهتر

همانطور که گفته شد آرتیشو را باید در زمین قوی کاشت و در موقع تهیه زمین مقدار کود دامی و شیمیایی با خاک مخلوط کرد. فرمول زیر ترکیب مناسبی برای یک هکتار زمین زراعت آرتیشو میباشد:

نام کود	مقدار در هکتار
کود دامی	Tone 40
سوپر فسفات	Kg 500
سولفات دو پتاس	Kg 200

 

این گیاه بیش از هر چیز مواد از ته زمین را جذب و از آن تغذیه میکند. مقادیر کود های لازم ذکر شده برای آرتیشو باید قبل از کاشت با خاک خوب مخلوط شود و نیز اوایل بهار 150 تا 200 کیلوگرم نیترات دو یا سه بار در فواصل معین روی زمین پاشید.

بسیاری از کشاورزان مقدار 10 تا 12 tone کود را در هر جریب بکار میبرند،(بلافاصله بعد از اینکه ساقه ها قطع شوند) . کود های نیتروژنی در مقادیر 60 تا 85 پوند (معادل 27 – 38 kg ) به ازای هر جریب در انواع: سولفات آمونیوم – نیترات سدیم و سایر کود ها بکار برده میشوند(درست قبل از اینکه برداشت آغاز شود).

البته چند هفته قبل از کاشت نیز میتوان از مقدار لازم کود یا کمپوست استفاده کرد.

1-6-روش های تکثیر و ازدیاد آرتیشو

دو روش برای تکثیر این گیاه وجود دارد:

• از طریق بذر
• از طریق پاجوش

1-6-1-ازدیاد از طریق بذر

در این روش در اوایل بهار بذر در گل خانه کاشته میشود و جوانه زنی آن معمولا سریع و مناسب است. پس از اینکه بذر ها سبز شده و به اندازه کافی بزرگ شدند نشاها را از گل خانه خلارج کرده و هر کدام را درون گلدان های کوچکی قرار میدهیم. سپس زمانی که گیاه توانایی جابجایی را پیدا کند(معمولا زمانی که گیاه چهار برگی میشود) آنرا در محیط کشت دائمی خود میکارند (در طول تابستان)

البته مصلحت این است که در سال اول محافظت لازم در زمستان از گیاه به عمل آید. در این روش در سال اول گیاه رشد کافی نموده و در سال دوم بهره برداری از آن شروع میشود که تا پایان سال سوم ادامه خواهد داشت. البته بذر های را باید از حمله ی موش ها محافظت کرد. بسیاری از باغداران و کشاورزان گیاهانی را که از کشت بذر بدست می آیند نامناسب میدانند و گیاهان حاصل از تقسیم پاجوش ها را ترجیح میدهند. زیرا در روش تکثیر از طریق بذر گیاهانی بدست می آیند هیچ گاه شبیه به پایه مادری نیستند و تفاوت هایی دارند. لذا اغلب برای تولید یک نوع معین و مشخص آرتیشو از پاجوش استفاده میکنند ولی اگر پاجوش به اندازه کافی در دسترس نباشد بذر آن کاشته و در سال دوم پایه های مرغوب و قابل توجه را نگاه داشته بقیه را از بین میبرند و در سال سوم از بوته هایی که باقی میماند پا جوش هایی برای کاشت تهیه میکنند.

ادامه این مقاله تخصصی در همین وب سایت منتشر خواهد شد.